අනක් ක්‍රැකටෝවා (Anak Krakatoa)

ජෛව ඉතිහාසය පුරාවටම ස්වභාවධර්මයේ විනාශකාරී බලයන් යම් යම් අවස්ථා තුලදී ක්රියාත්මක වීමෙන් පරිණාමික ගමන් මඟ ⁣වෙනස් වීම වගේම ජීවී කාණ්ඩයන් සහමුලින්ම පෘථෘවිය තුලින් අතුගා දැමීමට ලක්ව තිබෙනවා. ගිනිකඳු ක්රියාකාරීත්වය කියන්නෙ එවන් එක් අති විශාල විනාශකාරී බලයක්.

මිනිස් හැඟීම් දැනීම් වලට ග්රහනය නොවුනට ⁣අපි ජීවත් වෙන භූ තැටි නිරන්තරයෙන්ම විවිධ දිශාවන්ට තල්ලු වෙමින් පවතිනවා. පැන්ජියාව, ගොන්ඩ්වානාව ආදි විශාල මහද්වීප ඛන්ඩනය වී වර්තමානයේදි අප දකින භූ සිතියම නිර්මාණය වෙන්නෙ එලෙස. මේ ක්රියාවලිය අඛණ්ඩ ක්රියාවලියක්. එමනිසා නිරන්තරයෙන්ම පෘථෘවිය මත පවතින භූ සිතියම වෙනස් වීම් වලට ලක්වනවා. මේ විවිධ භූ තැටි ඝට්ටනය වන, එක මත එක ඇතිල්ලෙන, තල්ලුවෙන කලාප වලින් හටගන්නා එක් අතුරුඵලයක් තමයි ගිනිකඳු.

ඉහත ප්රවිශ්ඨය මම ලබාගත්තෙ පසුගිය දෙසැම්බර් 22 දා ඉන්දුනිසියාවට බලපාපු සුනාමියට හේතු වුන ගිනිකන්ද ගැන කුඩා විග්රහයකට. 2018 දෙසැම්බර් 22 හටගත් සුනාමියට මූලය වන්නෙ අනක් ක්රැකටෝවා නම් වු ගිනිකන්ද. අනක් ක්රැකටෝවා කියන නමේ අර්ථය තමයි 'ක්රැකටෝවාගෙ දරුවා' යන අර්ථය. 

මේකෙ ඉතිහාසය ගැන කතා කලොත් අනක් ක්රැකටෝවා බිහිවීමට පෙර තිබුනෙ ක්රැකටෝවා නැමැති විශාල ගිනිකඳු දුපත. 1883 වර්ශයේදි එය විදාරණය වීමත් සමඟම ඇතිවන ආවාටය තුලින් තමයි අනක් ක්රැකටෝවා බිහිවන්නේ. අනක් ක්රැකටෝවා කියන්නෙ ක්රැකටෝවා කැල්ඩෙරාවෙ හතරවෙනි දූපත. මීට පෙර විටින් විට විදාරණය වුන කැල්ඩෙරා දුපත් තව තුනක් මේ දුපත් සමුහයේ පැවතෙනවා. ලෑන්ග්, වර්ලැටන්, රකාටා මේ දුපත් ත්රිත්වය. අනක් ක්රැකටෝවා හටගන්නෙ 1927 වර්ශයේදි.

දැන් මේ ක්රැකටෝවා සමුහය අයත් ප්රදේශයේ ගිනිකඳු ක්රියාකාරීත්වය හටගන්න හේතු පාදක වෙන්නෙ භූ තැටි ක්රියාකාරීත්වය.ඉන්දුනීසියාව තිබෙන භූ තැටිය ගිනිකඳු බහුල කලාපයක්. මේකට හේතුව ඉන්දුනිසියා භූමිය පවතින්නෙ මහද්වීප භූ තැටි ද්විත්වයක් සහ සාගර භූ තැටි ද්විත්වයක් ඝට්ටනය වන ස්ථානයක් අතරමැද. යුරේසියානු සහ ඔස්ට්රේලියානු භූ තැටිත්, පිලිපීන සහ පැසිෆික් සාගර භූ තැටිත් මේ කලාපයේදි ගැටෙනවා. එහි ප්රතිඵල තමයි ගිනිකඳු සහ භූ කම්පන.

2018 දෙසැම්බර් 22 විදාරණය වන අනක් ක්රැකටෝවා හේතුවෙන් විශාල කලාපයක් මුහුදු පතුලට නාය යෑමක් සිදුවෙනවා. ප්රතිඵලය වන්නෙ සුනාමි රළ තරංග. විශාල පාංශු ස්ථර පතුලට කඩා වැටීමේදි විස්ථාපනය වන ජල ප්රමාණය අධිකයි. ඒ නිසා මේවයින් ඇතිවෙන සුනාමි රළ ඉතාමත් විනෘශකාරී ස්වරූපයක් උසුලනවා.

පහත ඡායාරූපයෙන් බලන්න පුළුවන් අනක් ක්රැකටෝවා විදාරණයේ පෙර සහ පසු ස්වරූපය.

අනක් ක්‍රැකටෝවා

ප්රාග් ⁣ඓතිහාසික යුගයන්වල වගේම මේ වගේ වර්තමාන සිද්ධීන් නිසාත් ජීවීන් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්වෙනවා. අනක් ක්රැකටෝවා සුනාමි නිසා මේ වෙද්දි තර්ජනට ලක්ව සිටින්නේ ජාවා දූපතේ ජීවත් වන ලොව අවසන් ජාවන් රයිනෝසිරස් සතුන් 67 දෙනා. වාසනාවකට දෙසැම්බර් 22 සුනාමිය ඔවුන්ට බලපෑම් නොකලත් මේ සමස්ථ ජීවී විශේෂයම ජීවත් වන්නෙ කාලය සමඟ සටනක. තවත් එක් විදාරණයකින් ඔවුන්ගෙ පරිඡ්ඡේදය අහවර වෙන්න පුළුවන්.

අතීතයෙන් තවත් එක් උදාහරණයක් ගත්තොත් සුමාත්රාවලම පිහිටන ටෝබා ගිනිකන්ද මීට වසර 75000 කට පමණ පෙර විදාරණය වුනා. එය නම් කරන්නෙ සුපර් ඉරප්ශන් එකක් ලෙස. ටෝබා විදාරණය කොතරම් බලවත්ද යත් සුමාත්රාවේ ටෝබා විදාරණය වන ශබ්දය එකල ලංකාවේ සිටි අයෙකුට ඇසිය හැකිව තිබුනා. ටෝබා ගිනිකන්දෙන් පිටවු අළු ඉන්දියාවෙ පාංශු ස්ථරායනයෙන් ලැබෙනවා. උදාහරණයකට ඉන්දියාවේ ජ්වාලපුරම් වගේ ප්රාග්ඓතිහාසික මානව ක්රියාකාරකම් තිබු ප්රදේශවල මේ ටෝබා අළු තට්ටුවට යටින් ගල් ආයුධ ලැබෙනවා. අළු තට්ටුව අවසන් වූ පසුත් නැවතත් ගල් ආයුධ ලැබෙනවා. ටෝබා විදාරණය අළු තට්ටුවට යටින් ලැබෙන සංස්කෘතියට බලපෑම් කලාද ? ඔවුන් නශ්ඨව ගියාද ? අළු තට්ටුවලට පසුව ලැබෙන සංස්කෘතිය පෙර පැවති සංස්කෘතියමද නැත්නම් වෙනත් සංක්රමණික කණ්ඩායමක්ද ? ආදී ගැටළු අදටත් ඉන්දීය පුරාවිද්යාඤයන් අතර දැඩි වාද විවාද වලට ලක්වන ගැටලු.

කෙසේ නමුත් ඔබට වැටහෙන්නට ඇති ගිනිකඳුවල විනාශකාරී බලය සහ ඒවා ජීව පරිණාමයේ හැරවුම් ලක්ශ බවට පත්වන ආකාරය. එය වැටහුනානම් මේ ලිපිය සාර්ථකයි.

(ඡායාරූපය අන්තර්ජාලයෙන් උපුටා ගන්නා ලදී)

#DOE

Link to Facebook post --->