ට්‍රයිසරැටොපස් (Triceratops)

ලෝකයේ සුප්‍රසිද්ධ ඩයිනෝසර විශේෂ සිටින්නේ ඉතාමත් අතලොස්සක්. ඒ අතලොස්ස අතරිනුත් ඉහලින් සිටින බොහෝ දෙනාගෙ ආදරයට පාත්‍ර වු විශේෂයක් තමයි ට්‍රයිසැරටොප්ස් ගනය. ට්‍රයිසැරටොප්ස් නාමය සම්භවය වන්නෙ ආදි ග්‍රීක භාෂාවෙන්. ට්‍රයි = ත්‍රිත්ව, සෙරාස් = අඟ, ඔප්ස් = මුහුණ. එනයින් ට්‍රයිසරැටොපස් යන්න අර්ථය 'අං ත්‍රිත්වයේ මුහුණත'

ට්‍රයිසැරටොප්ස් ප්‍රතිනිර්මාණයක්

ට්‍රයිසැරටොප්සයන් ජීවත් වන්නෙ ක්‍රිටැසියස් යුගයේ අවසාන භාගයට වන්නට අදින් වසර මිලිය 68 පමණ පෙර. පෘථිවිය මත සැරිසැරූ අවසන් ඩයිනෝසරයන් කිහිපය අතරින් එක් ගනයක් තමයි ට්‍රයිසරැටොපසයන්. මේ ගනය මුලින්ම නම් කරන්නෙ සුප්‍රසිද්ධ ෆොසිල විද්‍යාඥයකු වන ඔත්නීල් චාර්ල්ස් මාර්ශ් විසින් 1889.

මේ විශේෂයේ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ තමයි ගෙල වටා අවානක් ලෙස පිහිටන අස්ථිමය වැස්ම. ඒ වගේම මුහුණේ පිහිටන අං තුන. ට්‍රයිසරැටොපස් ගනය අයත් වන්නෙ සෙරටොප්සිඩේ කුලයට. සෙරටොප්සියාවන් කියන්නෙ ඉතාමත් අධි විවිධත්වයක් පෙන්නුම් කරන ඩයිනෝසර කුලයක්. සෙරටොප්සියාවන් ගැන මීට පෙරත් කිහිප වතාවක්ම මේ පිටුව තුලින් මම විස්තර කරලා තියෙනවා. 

සෙරටොප්සිඩේ කුලය ශාඛභක්ෂක කුලයක්. ඒ වගේම නිරන්තර විලෝපික පහරදීම් වලට ලක්වුන කුලයක්. මේකෙ ප්‍රතිඵලයක් විදිහට වසර මිලියන ගනනක සෙරටොප්සියා පරිණාමයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ක්‍රිටැසියස් යුගයේ අවසාන භාගයේදි පරිණාමය වන ට්‍රයිසරැටොපස්යන් විශාල ප්‍රමාණයේ සතුන් බවට පත් වෙනවා. මේක විලෝපිකයන්ගෙන් ගැලවීම සඳහා සිදුවෙන පරිණාමික ක්‍රියාවලියක්. මීට සති කිහිපයකට ඉහතදි මම විස්තර කරා මේ ඩයිනෝසරයන් අතර තිබුන අවි ගැටුම. විලෝපිකයාගෙන් ගැලවීමට ගොදුරු වෙන සතුන් ක්‍රමිකව විශාල වෙද්දි ඊට සමපාතිකවම විලෝපිකයනුත් ශරීර ප්‍රමාණයෙන් විශාල වෙනවා. මෙන්න මේ හේතුව නිසා තමයි භෞමික පරිසර තුල විසු දැවැන්තම විලෝපිකයන් ක්‍රිටැසියස් අවසාන භාගයට වන්නට දකින්න පුළුවන් වෙන්නෙ. ටිරනොසෝරිඩේ, ඇබෙලොසෝරිඩේ, කාචරෝඩොන්ටෝසෝරිඩේ වගේ කුලයන් තුලින් අති දැවැන්ත ඝාතකයන් ක්‍රිටැසියස් යුගය අවසාන භාගයේදි එලි බහින්නෙ ශරීර ප්‍රමාණයෙන් දැවැන්ත වුන ගොදුරු හඹායන්න. මේ කුලයන් වල ක්‍රිටැසියස් මුල අවධිය සහ ඊට පෙර පැවති යුග තුල සිටි සාමාජිකයන් සලකා බලද්දි එතරම් විශාල සතුන් දකින්නට නැහැ. 

ට්‍රයිසරැටොපසයන් අඩි දහයක් පමණ උසකිනුත්, අඩි 30 පමණ දිගිනුත්, ටොන් 10 -12 අතර බරිකිනුත් යුත් දැවැන්තයින්. විශාලතම හිස්කබල හිමි ඩයිනෝසර විශේෂ අතරින් එකක් තමයි ට්‍රයිසරැටොපස්. හිස්කබලේ ශක්තිමත්බව නිසාම මේ සත්වයින්ගෙ වඩාත් හොඳින් සංරක්ෂණ වී තිබෙන කොටස තමයි හිස. මේ හේතුවෙන් පහුගිය සියවස තුල ට්‍රයිසරැටොපස් ඇතුලු සෙරටොප්සියන් හිස් කබල් ෆොසිල සඳහා විවිධ ෆොසිල රැස් කරන්නන්, කෞතුකාගාර ආදියෙන් දැඩි ඉල්ලුමක් පැවතුනා. එක්සත් ජනපදයේ හෙල් ක්‍රීක් සංකීර්ණයෙන් තමයි ට්‍රයිසරැටොපස් ෆොසිල වාර්තා වෙන්නෙ. සුලභ ලෙස ට්‍රයිසැරටොප්ස් අස්ථි මත සටහන් වු ටිරොනෝසෝරස් රෙක්ස් දත් පහරවල් දැක ගන්න පුළුවන්. මේ හේතුව නිසා ටිරොනෝසෝරස් සහ ට්‍රයිසරැටොපස් අතර ගැටුමේ ප්‍රතිනිර්මාණ ලෝකය පුරාම ප්‍රසිද්ධියට පත්ව තිබෙනවා. 

ට්‍රයිසැරටොප්ස් ගනය සහ සෙරටොප්සිඩේ කුලය කියන්නෙ මේ වගේ කෙටි ලිපියකින් කතා කරලා ඉවර කරන්න බැරි අති දීර්ඝ මාතෘකාවක්. ඉදිරියේදි මොවුන් ගැන මේ පිටුව තුලින් තවත් ලිපි ඉදිරිපත් කිරීමට බලාපොරොත්තු වෙනවා.


(ඡායාරූපය අන්තර්ජාලයෙන් උපුටා ගන්නා ලදී)

#DOE

Link to Facebook post --->

ජෛව අවි යොදාගන්න කකුළුවන් (Crabs who use biological weapons)

Xanthidae කුලයේ Lybia නැමැති ගනයට අයත් කකුළුවන්ව හඳුන්වනවා බොක්සර් කකුළුවන් ලෙස. මේ කකුළුවන්ට තවත් අන්වර්ථ නාමයක් තිබෙනවා පොම් පොම් කකුළුවන් ලෙස. නූල්, කඩදාසි ආදී ද්‍රව්‍ය යොදාගෙන හදාගන්න සැරසිල්ලට තමයි පොම් පොම් එකක් කියන්නෙ. විවිධ ක්‍රිඩාවලදි එහෙම දිරිමත් කිරීම සඳහා යොදාගන්න නර්ථන අංගවල මේ පොම් පොම්ස් දෙකක් අතැතිව නර්ථනයේ යෙදෙන යුවතියන් දකින්න පුළුවන්.

එතකොට ඇයි මේ ලිබියා ගනයේ කකුළුවන්ට පොම් පොම් කකුළුවන් කියන්නෙ ? හේතුව තමයි මේ ගනයේ කකුලුවන් නර්තනයේ යෙදෙන්නන් පොම් පොම් අතැතිව සිටිනවා මෙන් මුහුදු ඇනමනී දෙකක් අඬු දෙකේ තබාගෙන සිටීම. මුහුදු ඇනමනී කියන්නෙත් නිඩාරියා වංශයට අයත් සත්ව කාණ්ඩයක්. ජෙලිෆිශ් , හයිඩ්‍රාස්, කොරල් පොලිප්ස් ආදීන්ට පරිණාමික ඤාතී සබඳතා දක්වන සත්ව විශේෂයක්. මුහුදු ඇනමනී වල තිබෙන ලක්ෂණය තමයි ඔවුන් බොහෝ විට උපස්ථරයකට සවි වී ජීවත් වීම. නමුත් බොක්සර් කකුළුවන් මේ ඇනමනී දෙකක් අඬු දෙකේ තබාගෙන සිටිනවා.

බොක්සර් කකුළුවකු සහා කකුළුවා සතු ඇනමනී

මුහුදු ඇනමනී විශේෂ බොහෝමයක් විෂ සහිතයි. මෙයින් ඇතැම් විශේෂ මනුශ්‍යන්ට පවා අධික විෂ සහිත විශේෂ. බොක්සර් කකුළුවන් අත තාබගෙන සිටින ඇනමනී විශේෂයත් එලෙස විෂ සහිත විශේෂයක්. කකුළුවන් විෂ සහිත මුහුදු ඇනමනී යොදාගනිමින් සතුරන්ට පහරදීම සිදු කරනවා. තමන්ව ඩැහැ ගැනීමට එන විලෝපීක විශේෂවලට බොක්සර් කකුළුවන් පහර දෙන්නෙ මුහුදු ඇනමනී වලින්. ඒ වගේම ඇනමනී මඟින් නිපදවන රසායනික ද්‍රව්‍ය වලින් බොහෝ සතුරන් ඈත් වීම සිදුවෙනවා.

මේ කතාවේ සිත්ගන්නා සුළු කාරණය තමයි මේ බොක්සර් කකුළුවන් ඉතා සූක්ෂම ගෙවතු වගාවේ යෙදෙන්නන් වගේ තමන් සතු ඇනමනී දෙක රැක බලා ගන්නවා. දෙකකට වැඩිය හෝ අඩුව ඔවුන් තියාගන්නෙ නෑ. මේ ඇනමනී දෙකේ වැඩීම පවා ක්‍රමානුකූලව පවත්වාගන්න කකුළුවො වග බලාගන්නවා (වැඩියෙන් ලොකු වුනොත් අතේ තියාගන්න බෑනෙ).

ඊටත් වඩා අපූරු කාරණය තමයි එකක් නැති වුනොත් එහෙම බොක්සර් කකුළුවන් කරන්නෙ තමන් අතේ ඉතුරු වෙලා තියෙන එකම එක ඇනිමනිය ඉතාමත් සූක්ෂම ලෙස දෙකට බෙදීම. දින කිහිපයකින් කකුළුවා සතුව නැවත වැඩෙන නිරෝගී ඇනමනී දෙකක් තියෙනවා දැන්. 

පර්යේෂණ කණ්ඩායම් මේ කකුළුවන් යොදාගෙන පර්යේෂණ කිහිපයක්ම කර තිබෙනවා. ප්‍රථමයෙන්ම එක් ටැංකියක සිටින කකුළුවකුගෙ ඇනිමනියක් ඉවත් කිරීම. (ඒක ඉවත් කරන්නත් ලෙසියෙන් ඉඩදීලා නෑ හයියෙන් අල්ලන් ඉන්න නිසා පැය දෙකක් පමණ මහන්සී වී තමයි එක් ඇනිමනියක් ඉවත් කරගෙන තිබෙන්නේ). එවිට පෙර පැවසු පරිදි කකුළුවා ඉතිරි ඇනිමනිය දෙකට කඩා නැවත ඇනමනී දෙකක් සකසා ගෙන තිබෙනවා.

දෙවන පර්යේෂණය තමයි ඇනමනී දෙකක් සතු කකුළුවකු සිටින ටැංකියකට කිසිඳු ඇනමනියක් නැති කකුළුවකු දැමීම. ප්‍රතිඵලය තමයි ඇනමනී නැති කකුළුවා ඇනමනී ඇති කකුළුවාගෙන් එකක් හෝ කොටසක් උදුරා ගැනීම. ටික දිනකින් කකුළුවන් දෙන්නටම ඇනමනී දෙක බැගින්.

මුහුදු ඇනමනී මෙලෙස බෙදා වැඩෙන්නට හැරීම එක් විශේෂයක් තවත් විශේෂයක අලිංගික ප්‍රජනනය සඳහා සෘජු දායකත්වයක් සැපයු අවස්ථාවක් ලෙස සටහන් වෙනවා. මේක සම්බන්ධය සහජීවි සම්බන්ධයක්. බොක්සර් කකුළුවාගෙ අත්වල රැඳී සිටිමින් ඇනමනී කකුළුවන් ඉවත දමන කෑම ලාබාගන්නවා වගේම උපස්ථරයක කොටුව සිටිනවාට වඩා තැනින් තැන ගමන් කරමින් ආහාර ලබා ගැනීමටත් හැකියාව ලබනවා.

බොක්සර් කකුළුවා සහ ඇනමනී සටහන පරිණාමික දිනපොත තුල හමාර කරන්න කලින් තවත් එක් කාරණයක් තිබෙනවා එකතු කරන්න. මේ බොක්සර් කකුළුවන් උපයෝගී කරගන්න ඇනමනී විශේෂයේ වන නිදර්ශක , එහෙම නැත්තන් කොහේ හෝ උපස්ථරයක වැඩෙන කිසිම නිදර්ශකයක් සොයාගැනීමට නොහැකිවී තිබෙනවා පර්යේෂණ කණ්ඩායමේ වසර හතරක කාලය තුල.

කල්පිත දෙකක් ඒ ගැන තිබෙනවා. එක්කො තමන්ට දකින්න නොලැබුන, ඉතාමත් හුදෙකලා තැනක සැඟවී මේ ඇනමනී විශේෂය සාගරයේ තිබෙනවා. එසේත් නැත්තන් මේ වන නිදර්ශක සම්පූර්ණයෙන් මේවන විට වඳව ගොස් නමුත් බොක්සර් කකුළුවන් මේවා ඉතාමත් දීර්ඝකාලීනව ගෘහස්තකරණ ක්‍රියාවලියකට යොමු කර තිබෙන නිසා බොක්සර් කකුළුවාගෙන් ස්වායක්තව මේ මුහුදු ඇනමනී කොහේවත් නොමැති බව. ඒක සමාන කරන්න පුළුවන් මිනිස්සු සහ සුනඛයන් අතර ඇති සම්බන්ධයට.

(Image credit - Lee Goldman)

#DOE

Link to Facebook post --->

මජුන්ගාසෝරස් ක්‍රිනැටිසිමුස් (Majungasaurus crenatissimus)

වරක් මම පරිණාමික දිනපොත ෆේස්බුක් පිටුවෙන් අහපු ප්‍රශ්නයක් තමයි ඒ පේජ් එකේ සහ මේ බ්ලොග් එකේ කවර් ෆොටෝ එකේ ඉන්න ඩයිනෝසර විශේෂය කුමක්ද කියා. බොහෝ අය පිලිතුරු දීලා තිබ්බෙ T-rex, රැප්ටර්, ඇලෝසෝරස් වගේ පිලිතුරු. කාර්නෝටෝරස්වත් සඳහන් වෙලා තිබුනා. නමුත් නිවැරදි පිලිතුර තමයි Majungasaurus crenatissimus. මේ නම උච්චාරනය කරන්නෙ 'මජුන්ගාසෝරස් ක්‍රිනැටිසිමුස්' ලෙස.

මජුන්ගාසෝරස් ක්‍රිනැටිසිමුස් සැකිල්ලක් 

මජුන්ගාසෝරස් ජීවත් වන්නෙ මීට වසර මිලියන 70 - 66 ත් අතර කාලය තුලදි මැඩගස්කරයෙ. මේ ඩයිනෝසර විශේෂය තේරොපොඩ් වර්ගයේ ඇබෙලිසොරිඩේ කුලයට අයත් ඩයිනෝසරයෙක්. දකුණු අර්ධගෝලය තුල වැඩියෙන්ම අධ්‍යනයට ලක්වු ඩයිනෝසර විශේෂයක් තමයි මේ මජුන්ගාසෝරස් විශේෂය. අඩි 23 ක් පමණ දිගට වැඩෙන මේ විශේෂය ටොන් එකක් පමණ බරින් යුක්ත බවයි සඳහන් වෙන්නෙ. මේ විශේෂයේ පූර්ව ගාත්‍රා ඉතාමත් කුඩා ලෙස ක්ශීනව ගොස් තිබෙනවා. තේරොපොඩ් පරිණාමික වෘක්යෙන් මුල් කාලීනව වෙන්ව ගොස් හුදෙකලා වු විශේෂයක් ලෙස මේ විශේෂය සලකනවා.

මජුන්ගාසෝරස් ක්‍රිනැටිසිමුස් ප්‍රතිනිර්මාණයක් 

මජුන්ගාසෝරස් ෆොසිල සමඟ අධ්‍යනය කරන්න පුළුවන් තව දෙයක් තමයි මේ විශේෂය ස්වභක්ෂනයේ යෙදී ඇති බව. මජුන්ගාසෝරස් අස්ථි මතම මජුන්ගාසෝරස් දත් පහරවල් සටහන් වී තිබෙන සාධක සොයාගෙන තිබෙනවා. ඩයිනෝසරයන් අතර ස්වභක්ෂනයේ ප්‍රථම සාධක ලැබෙන්නෙ මජුන්ගාසෝරස් ෆොසිල වලින්. ඒ වගේම සාමාන්‍යය ගොදුරු ලෙස විශාල ප්‍රමාණයේ සෝරොපොඩ් සත්වයන් දඩයම් කර ඇති බවට සාධක ලැබෙනවා. මේ කරුණු අනුව මජුන්ගාසෝරස් දරුණු ගනයේ විලෝපිකයෙක් බවට විශ්වාස කිරීමට ප්‍රමාණවත් සාධක තිබෙනවා. මේ අවධිය තුලදි මැඩගැස්කර් ප්‍රදේශය තුල ජීවත්වුන විශාලතම විලෝපිකයා මජුන්ගාසෝරස්. 

මජුන්ගාසෝරස් ක්‍රිනැටිසිමුස් හිස් කබලක්

ජුරැසික්, ක්‍රිටැසියස් අවධීන් තුල ටිරොනෝසෝරස්, රැප්ටර්ස් සතුනට අමතරව ලෝකය පුරාම විශාල ප්‍රමාණයේ විලෝපික තේරෝපොඩ් ඩයිනෝසරයන් විශේෂ ගනනාවක් පැතිරී සිටියා. සාමාන්‍යයෙන් කපාල ප්‍රමාණය, හැඩය, කපාලය තුල දැකිය හැකි ලක්ෂණ, අස්ථි සැකැස්ම ආදියෙන් මේ විශේෂ හඳුනාගන්න පුළුවන්. නිවැරදි පිලිතුර කිහිප දෙනෙක්ම ලබා දී තිබුනා. කානෝටෝරස් පිලිතුරත් මේ සැකිල්ල ලඟින්ම යන පිලිතුරක්. පිලිතුරු දුන්න සියල්ලටම ස්තුති !

(ඡායාරූප සහ ප්‍රතිනිර්මාණය අන්තර්ජාලයෙන් උපුටා ගන්නා ලදී)

#DOE


Link to Facebook post --->

ඔස්ට්‍රලෝපිතෙකස් සහ ඩයිනොෆෙලිස් (Australopithecus and Dinofelis)

"අඳුරු මහද්වීපයේ දකුණට වන්නට පිහිටි ඝන වනාන්තරක් තුල සැරිසරන ආදී හොමිනිඩ් වානරයෙක්. උල් දත් සහ නිය සහිත අනෙකුත් වනාන්තර වාසීන් මෙන් නොව මේ හොමිනිඩ් වානරයාට අනතුරකින්, විලෝපිකයෙකුගෙන් දිවි රැක ගැනීමට කිසිඳු ස්වාභාවික අවියක් පිහිටා නැහැ. වනාන්තර තුල ගමන් කිරීමම මරණයට අතවැනීමක් වුනත් බිය මැඬගෙන මතුවන්නෙ කුසගින්න. 

ඇට බිඳෙන හඬක් සමඟ හොමිනිඩ් වානරයාට දකින්න ලැබෙන්නෙ කාළ වර්ණ ඩයිනොෆෙලිස් බිළාලයෙකු කූඩූ මුවෙක් අනුභව කරන දර්ශනයක්. ඩයිනොෆෙලිස් බිළාලයා ගොදුර හැර ගිය පසු කෑමට යමක් ඉතිරි වෙයිද ? උඩු සුළං සමඟ හොමිනිඩ් වානරයාගෙ ඉව ඩයිනොෆෙලිස්ගෙ නාස් කුහර තුලට දැනටමත් ලඟා වී ඇත්ද ? "

මොරීසියො ඇන්ටන් නැමැති ප්‍රාග්ඓතිහාසික දර්ශන ප්‍රතිනිර්මාණය කරන චිත්‍ර ශිල්පියාගෙ චිත්‍රයකට තමයි මම ඉහත කෙටි කථාව ලිව්වෙ. කාරණා කිහිපයක් ගැනම මේ චිත්‍රය අලලා කථා කරන්න පුළුවන් නිසාම මේක තෝරා ගත්තා. ප්‍රාග්ඓතිහාසික ප්‍රතිනිර්මාණ සිදු කිරීමේදි බොහෝ අයට තිබෙන ගැටලු තමයි මේවා මෙහෙම වුනාය කියන්නෙ කොහොමද ? කුමන කාරණා මත පදනම් වෙලාද මේ චිත්‍ර අඳින්නෙ ? වසර මිලියන ගනනකට පෙර සිදු වු ඇසින් දකින්නට නොහැකි දේවල් ගැන මෙහෙම කොහොමද අඳින්නෙ ? මේවා හුදෙක් කතා පමණයි... ආදී ගැටලු රැසක්.

හුදෙක් චිත්‍ර ශිල්පියෙක් වූ පමණින් මේ ප්‍රතිනිර්මාණ සිදු කරන්න බැහැ. (ඕනම කෙනෙක්ට අඳින්න පුළුවන් නමුත් විද්‍යාත්මක නිරවද්‍යතාව ගැන මේ කියන්නෙ). මේ සඳහා පුරාණ පරිසර පද්ධති, ජෛව විද්‍යාත්මක තොරතුරු සහ වර්තමානයේදි තිබෙන පරිසර පද්ධති, ජීවී විශේෂ ගැන පෘථුල දැනුමක් තිබිය යුතුයි. මේ කාරණා වලට අමතරව ව්‍යුහ විද්‍යාව සම්බන්දයෙන් ගැඹුරු දැනුමක් තිබිය යුතුයි. ඒ ඒ කාරණා සංතෘප්ත වෙනවානම් තමයි යම්කිසි විද්‍යාත්මක සොයා ගැනීමක් ප්‍රතිනිර්මාණය සඳහා 'පත් කරන ලද' (commissioned paleoartist) බවට පත් වෙන්නෙ. ඒ අනුව තමයි එකී නිර්මාණය, අදාල සොයාගැනීම සම්බන්දව පලවෙන පිලිගත් ප්‍රකාශන වලටත් ගනු ලබන්නෙ.

අපි උදාහරණයකට ගමු මේ පෝස්ට් එකේ තිබෙන චිත්‍රය. මේ ප්‍රතිනිර්මාණයේ ඉන්න හොමිනිඩ් තමයි 'ඔස්ට්‍රලෝපිතෙකස් ඇෆ්රිකානස්' විශේෂය. මීට වසර මිලියන 3.3 - 2.1 ත් අතර කාලයේදි තමයි ඇෆ්රිකානස් අප්‍රිකානු මහද්වීපය තුල පැතිරෙන්නෙ. මේ පෝස්ට් එකේ ඉන්න බිළාලයා තමයි 'ඩයිනොෆෙලිස් බාර්ලෝවි' නැමැති ඩයිනෝෆෙලිස් විශේෂය. මේ ඩයිනෝෆෙලිස් විශේෂය ජීවත් වෙන්නෙත් ඇෆ්රිකානස් ජීවත් වු සමයේම, ඇෆ්රිකානස් ජීවත් වූ වටපිටාවෙම තමයි.

ඩයිනොෆෙලිස් බිළාල කුලයේ වුනාට සිංහයන්, කොටින් ආදියට වඩා ඉතාමත් ආදිකල්පික සත්වයෙක්. මේ ඡායාරූපයේ නොපෙනුනාට මොවුන්ට ඉතාමත් දිගු රදනක දත් පිහිටනවා ස්මයිලඩොන්/සේබර්ටුත් කැට් (කෘපාන දන්තී ව්‍යාඝ්‍රයන්) මෙන්. හැබැයි ස්මයිලඩොන්ලාගෙ තරම් දීර්ඝව මේවා වැඩෙන්නෙ නැහැ. ඒ නිසා තමයි ඩයිනොෆෙලිස් කියන නම ලැබෙන්නෙ, එහි අර්ථය ව්‍යාජ කෘපාන දන්තී ව්‍යාඝ්‍රයා (false saber tooth). ඩයිනොෆෙලිස් ඉතාමත් ශක්තිමත් මාංශපේෂි සහිත බිළාලයෙකු ලෙස තමයි ෆොසිල සාධක මත තීරණය වෙන්නෙ. බරැති දේහයත්, දිවීමට වඩා පැනීමට සකස්වූ ව්‍යුහයත් නිසා තෘණබිම් වලට වඩා ඩයිනොෆෙලිස් ප්‍රිය කරන්නට ඇත්තෙ ඝන වනාන්තර. සැඟව සිට ගොදුරු බිම හෙලන (ambush predator) වර්ගයේ විලෝපිකයෙක්. ඒ නිසාම වර්ණ රටාව ගැන පවතින විද්‍යාත්මක කල්පිතය තමයි තිත් රටා හෝ රොසේට් රටා වලට වඩා ඉරි සහිත වර්ණ රටාවක් තිබෙන්නට ඇති බව.

ඇෆ්රිකානස් ගැන කතා කරද්දි ඇතැම් ඇෆ්රිකානස් සහ පැරන්ත්‍රෝපස් (සමකාලීන තවත් වානර රූපී මානවාකාරයක්) මානව ෆොසිල වල තිබෙනවා විලෝපික රදනක දත් පහරවල්. මේ රදනක දත් පහරවල් බොහෝ විට ගැලපෙන්නෙ ඩයිනොෆෙලිස් සහ මෙගන්ටෙරියොන් වැනි විශේෂවල දන්ත සැකැස්මට. ඒ නිසා ඇෆ්රිකානස් සහ ඩයිනොෆෙලිස් හමුවීම් මේ ආදිකල්පික යුගය තුල නිරන්තරයෙන්ම සිදුවන්නට ඇති බව විශ්වාස කරනවා.

නැවත ඡායාරූපයේ දැක්වෙන ප්‍රතිනිර්මාණයට ආවොත් ඇෆ්රිකානස් සහ ඩයිනොෆෙලිස් හමුවක් මොරීසියො සිතුවම් කර තිබෙනවා. විද්‍යාත්මක වාර්තා අනුව ගන වනාන්තරයන්, ඩයිනොෆෙලිස් ඉතාමත් ශක්තිමත් ලෙස නිරූපනය වෙනවා, කූඩු මුවන් කියන්නෙ ඩයිනොෆෙලිස්ගෙ ප්‍රියතම ආහාරයක්. මේ කාරණා ගොන්න අතරට මොරීසියො ඩීටේල් එකක් එකතු කරනවා ඩයිනොෆෙලිස්ව තනි කළු වර්ණයෙන් සටහන් කරලා. මෝරිසියො මෙහි අර්ථ දක්වන්න උත්සහ කරන්නෙ ඩයිනොෆෙලිස් මෙලනිස්ටික් නිදර්ශකයක්. මෙලනිස්ටික් නිදර්ශක ගැන මම මීට පෙර පරිණාමික දිනපොතේ විස්තර කරා. 

මොරීසියො ලෝකය පුරාම ජීවත්වන බිළාලයන් නිරීක්ෂණය කරමින් ඔවුන්ගෙ ව්‍යුහ විද්‍යාව, බයොමෙකැනික්ස් විෂය පථය, චර්යා රටා නිරීක්ෂණය කරමින් ලෝකය පුරා ඇවිදින ගමන් තමයි මේ කමිශන්ඩ් ආර්ට්වර්ක්ස් සිදු කරන්නෙ. ඔහුගෙ ප්‍රතිනිර්මාණවල ජීව ගුණය සහ ඉහල තත්වයට හේතු වෙන්නෙ ඔහු සතු මේ නිරීක්ෂණ හැකියාව සහ දැඩි අධ්‍යනයයන්. ඒ අනුව ඔබට පේනවා ඇති මේ ප්‍රතිනිර්මාණ හුදෙක් චිත්‍ර නොව දැඩි වෙහෙසක්, අධ්‍යනයක් සහ ශාස්ත්‍රීය අවබෝධයක් සහිතව සිදු කෙරෙන ඒවා බව. මේ දක්වපු ප්‍රතිනිර්මාණය සිදුකිරීමට පමණක් විද්‍යාත්මක ප්‍රකාශන හා පත්‍රිකා සිය ගනනක තොරතුරු සිතුවම් ශිල්පියා විසින් අවබෝධ කරගත යුතුයි. Paleoart පුරාණ තත්ව සිතුවම්කරණය කියන්නෙ කලාවකටත් වඩා විද්‍යාවක්. දැන් ඔබ දැනගත්ත ඔස්ට්‍රලෝපිතෙකස් ඇෆ්රිකානස් සහ ඩයිනොෆෙලිස් බාර්ලෝවි වැනි විශේෂ පිළිබඳව යම්කිසි ජීව ගුණයක් සහිතව ගෙන හැර දැක්වීමට මේ ප්‍රතිනිර්මාණකරණය ඉතාමත් ඉවහල් වෙනවා. වඳව ගිය නව සත්ව විශේෂයක් ප්‍රකාශනයට පත්වු වහාම එහි පත් කරන ලද චිත්‍රශිල්පියාගෙ ප්‍රතිනිර්මාණය සමඟ තමයි මම පරිණාමික දිනපොත තුලින් ඔබට ඒ පිළිබඳව සටහන ගෙන එන්නෙ, ඒ එමඟින් ඔබට වඩාත් හොඳ අවබෝධයක් ලබා ගැනීම සඳහා.

(The image is a scientific reconstruction by Mauricio Anton Ortuzar - Paleoartist and Illustrator)

#DOE

Link to Facebook post --->

යෝධ දැල්ලන් (Giant Squid)

සමුදුරු තරණයේදි නාවික යාත්‍රා විනාශ කරන යෝධ දැල්ලන් සහ බූවල්ලන් ගැන කතා නොඅඩුව අසන්නට ලැබෙනවා ලෝකයේ සෑම ප්‍රදේශයකින්ම. නාවිකයන්ගෙ කතාවල සත්‍යතාව කෙසේ වෙතත් වර්තමාන සාගර තුලත් මේ යෝධ දැල්ලන් විශේෂ ජීවත් වනවා. මේ පහත ඡායාරූපය තුල දැක්වෙන්නෙ එවන් යෝධ දැල්ලන් විශේෂයක ඡායාරූපයක්.

Architeuthis dux (Giant squid)

අපෘෂ්ඨවංශික සත්වයන් (කොඳු ඇට පෙලක් නොමැති සත්ව කාණ්ඩ) අතරින් ලොව ජීවත්වන විශාලතම සත්වයන් තමයි යෝධ දැල්ලන්. ඡායාරූපයේ දැක්වෙන විශේෂය තමයි Architeuthis dux (Giant squid) විශේෂය. නමුත් මේ විශේෂයටත් වඩා විශාලව වැඩෙන දැල්ලන් විශේෂයක් තමයි Mesonychoteuthis hamiltoni (Collosal squid). 

ප්‍රමාණයන්ගෙන් කිව්වොත් Giant squid අඩි 33 ක් පමණ දිගටත් බරින් 275 kg පමණත් විශාලව වැඩෙනවා. Collosal squid විශේෂය දිගින් අඩි 46 කුත් බරින් 750 kg පමණත් වැඩෙනවා. මේ විශේෂ ද්විත්වය ගැනම තවමත් අධ්‍යනය කර තිබෙන ප්‍රමාණය ඉතාමත් අල්පයි. ඉතාමත් ගැඹුරු සාගර තුල ජීවත්වන මේ විශේෂයේ මිය ගිය නිදර්ශක තුලින් තමයි අධ්‍යන කටයුතු සිදුවී තිබෙන්නෙ.

යෝධ දැල්ලන් කියන්නෙ තෙල්මන්ද තල්මසුන්ගෙ ආහාර ප්‍රමාණයෙන් 70% පමණ සපයන ගොදුරක්. ගැඹුරු සාගර තුල කිමිදෙන තෙල්මන්ද තල්මසුන් මේ යෝධ දැල්ලන්ව දඩයම් කරනවා. බොහෝ තෙල්මන්ද තල්මසුන්ගෙ ආහාර ජීර්ණ පද්ධතිය තුලින් යෝධ දැල්ලන්ට අයත් කොටස් දකින්න ලැබෙනවා. ඒ වගේම මේ දැල්ලන් තෙල්මන්ද තල්මසුන්ට පහරදීම හේතුවෙන් තෙල්මන්ද තල්මසුන්ගෙ මුඛය අවට සිරීම් ලකුණු දකින්න පුළුවන්. ගැඹුරු සාගර තුල දියත් වෙන මේ යෝධයින්ගෙ සටන් සෑම විටම තෙල්මන්ද තල්මසුන්ගෙ ජයග්‍රහණයකින් අහවර නොවන බවත් ඇතැම් වාර්තාවල සටහන් වෙනවා. නමුත් මේ ගොදුරු රටාව තවමත් මිනිස් ඇසකින් නිසි ආකාරයෙන් අධ්‍යනය වී නැහැ. ගැඹුරු මුහුදු තුලට යැවු නියමුවන් රහිත සබ්මැරීන තුලින් ඉතාමත් අපැහැදිලි ඡායාමාත්‍ර වීඩියො දර්ශන කිහිපයක් දකින්න පුළුවන් තෙල්මන්ද තල්මසුන්ගෙ දැල්ලන් දඩයම පටිගත වුන.

කෙසේ නමුත් මේ යෝධ දැල්ලන් ඉතාමත් අභිරහස් ජීවීන්. සාගර ගැඹුරු තුල ආගාධ අතර මොවුන්ගෙ විශාල ප්‍රමාණයේ නිදර්ශක ජීවත් වෙන බව විශ්වාස කරන්න පුළුවන්. Collosal squid විශේෂ පැතිරීම තියෙන්නෙ දකුණු අර්ධගෝලයේ ඇන්ටාක්ටික් කවය වටා. නවසීලන්තය, දකුණු ඇමරිකාව, දකුණු අප්‍රිකා ආදී මුහුදු සීමා තුලින් මේ සත්වයන්ගෙ නිදර්ශක සහ දර්ශනය වීම් වාර්තා වෙනවා. Giant Squid ලෝකයේ විවිධ ප්‍රදේශ තුලින් වාර්තා වෙනවා. 

මේ යෝධ දැල්ලන් ගැන කතා කරද්දි තවත් එක් සිත්ගන්නාසුළු කාරණයක් තමයි ඇතැම් වාර්තා තුල සඳහන් වෙන මොවුන්ගෙ දඩයම් උපක්‍රම. ජෛව සංද්වීප්තතාව (Bioluminescence) ආධාරයෙන් මොවුන් ගොදුරු ආකර්ශනය කරගන්නා බව සඳහන් වෙනවා. සරලව කිව්වොත් කණාමැදිරියන් වගේ ආලෝකය නිපදවීමේ හැකියාව.

මීලඟ අවස්ථාවේදි මාළු වෙළඳසැලකින් කුඩා දැල්ලන් මිලදී ගන්නා අවස්ථාවක මතක් වෙයි ඔවුන්ගෙ ඤාතීන් වන ගැඹුරු සාගරයේ වෙසෙන යෝධ දැල්ලන්ව. පරිණාමික ක්‍රියාවලිය ඉතාමත් අපූරු ක්‍රියාවලියක්. නොගැඹුරු මුහුදේ කුඩා විශේෂ ජීවත්වන විට ඔවුන්ගෙ ලඟම ඤාතීන් ගැඹුරු මුහුදට අනුවර්තනය වෙලා තිබෙනවා යෝධයන් ලෙස ජීවත් වීමට. ප්‍රමාණය කොතරම් විශාල වුනත් ඔවුන්වත් හඹා යන විලෝපික තෙල්මන්ද තල්මසුන් සිටින්නේ 'There's always a bigger fish' කියමන සනාථ කරමින්. වෙනසකට තිබෙන්නෙ මේ දඩයමේ සිටින තල්මසුන් මත්ස්‍යන් නෙමෙයි, ක්ශිරපායින්.


(ඡායාරූපය අන්තර්ජාලයෙන් උපුටා ගන්නා ලදී)

#DOE

Link to Facebook post --->

ආනවිලුන්දාවේ අත්භූත පක්ශියා කවුද? (Mystery bird of Anawilundawa)

මේ පහත ඡායාරූප උපුටා ගත්තෙ ලංකාවේ ප්‍රවෘත්ති පලකරන පිටු කිහිපයකින්. පසුගිය අගෝස්තු මාසයේදී මේ ප්‍රවෘත්තිය පලකරලා තිබ්බෙ "ආනවිලුන්දාවට අත්භූත පක්ශියෙක් පැමිණෙයි, ලංකාවේදි මින් පෙර නොදුටු පක්ශියා" වගේ මාතෘකා යටතේ. ඇත්තටම මේ පක්ශියා අත්භූත නැහැ. මේ පක්ශි විශේෂය හඳුන්වන්නේ ෆ්‍රිගෙට් බර්ඩ් (Frigatebird) කියලා. ෆ්‍රෙගටිඩේ නැමැති කුලයට අයත්වන ෆ්‍රිගෙට් බර්ඩ් විශේෂ පහක් ලෝකේ ජීවත් වෙනවා. මේ පහෙන් පහත ඡායාරූප වල ඉන්නෙ 'ක්‍රිස්මස් ෆ්‍රිගෙට් බර්ඩ්' (Christmas frigate bird)  විද්‍යාත්මකව Fregata andrewsi විශේෂය.

ක්‍රිස්මස් ෆ්‍රිගෙට් බර්ඩ් (Christmas frigate bird)

දැන් මෙහිදී පලවුන පුවත් වල තිබ්බෙ වනජීවි නිළධාරීන් පවා සඳහන් කරලා තියෙන්නෙ ලංකාවෙන් මින්පෙර වාර්තා නොවුන පක්ශි විශේෂයක් කියලා. මේ කතාව මෙහෙම්මම වනජීවී නිළධාරීන් කියලා තියෙනවනම් (ලංකාවේ කිසිම පුවත්පතක පලවන තොරතුරු මූලාශ්‍ර කිහිපයකින් තහවුරු කරගන්නා තෙක් අසත්‍ය තොරතුරු ලෙස මම උපකල්පනය කරනවා) ඒක සම්පූර්ණයෙන් වැරදි කතාවක්. ක්‍රිස්මස් ⁣ෆ්‍රිගේට්ස්ලා ⁣ලංකාවෙන් ඕන තරම් වාර්තා වෙනවා. ලංකාවේ පක්ශී අධ්‍යනය කරන්නන්ගෙන් ඇහුවොත් මේ පිළිබඳව සාක්ශි වාර්තා සටහන් ලබා ගන්න පුළුවන්.

මේ පින්තූරේ ඉන්න ෆ්‍රිගෙට් නොමේරූ පක්ශියෙක්. සාමාන්‍යයෙන් මේ පක්ශි විශේෂයේ ද්වීලිංගිකත්වය (පිරිමි ගැහැණු වෙනස) අධ්‍යනයෙන් සොයා ගැනීමට පුළුවන් වෙන්නෙ වසර තුනක් පමණ වැඩුණු පසු. එතකම් කුමන ලිංගයට අයත්ද කියන්න ටිකක් අපහසුයි. සම්පූර්ණයෙන් වැඩුණු පසු පිරිමි සත්වයා කළු පැහැයෙනුත් රතු පැහැති ගෙල පවතින වායව මල්ලත් (gular sac) සමඟ දකින්න පුළුවන්. ගැහැණු සත්වයා සුදු සහ කළු වර්ණයෙන් තමයි දකින්න පුළුවන් වෙන්නෙ.

වැඩුනු ගැහැණු සහ පිරිමි සත්වයෙකුගෙ ඡායාරූපයක්

ෆ්‍රිගෙට්ස්ලා කියන්නෙ පක්ශින් අතරින් ඉතාමත් ශූර පියාසරන්නන්. ෆ්‍රිගේට්ස්ලා පියාසරන විටදි ඔවුන්ටම ආවේණික හැඩයක් පවතිනවා. gliding, soaring, manoeuvring, hovering ආදී පියාසැරි උපක්‍රම සියල්ලේම ඉතාමත් දැකුම්කළු ලෙස හැසිරීමට ⁣ෆ්‍රිගෙට්ස්ලට හැකියාව තියෙනවා. සම්පූර්ණයෙන් වැඩුණු ක්‍රිස්මස් ෆ්‍රිගේට් කෙනෙකුගෙ පියාපත් දෙකෙලවර අතර දුර( wingspan) අඩි 7 ඉක්මවනවා. 

ක්‍රිස්මස් ෆ්‍රිගේට්ලට නම ලැබෙන්නෙ ඔවුන් ඉන්දියානු සාගරයේ ඈතින් පිහටන ක්‍රිස්මස් දූපත් වාසීන් නිසා. IUCN වර්ගීකරණය යටතේ අතිශය අන්තරායකාරී (Critically endanhgred) තත්වයට නම් කර තිබෙන ෆ්‍රිගේට්ස්ලා ඉක්මනින්ම වඳව යන්න පුළුවන් විශේෂයක්.

අත්භූත පක්ශියාගෙ තොරතුරු තමයි මේ. ක්‍රිස්මස් දූපත්වාසීන් ලංකාවට එනවා. ඉතින් ඔවුන්ව අපිට දැකගන්න දුර්ලභ අවස්ථාවක් ලැබිලා තියෙනවා. මෙහෙම අමුතු පක්ශියෙක් දැක්ක ගමන් අල්ලන්න යන්න එපා දරුණුම තුවාල නැත්තන්. ඔවුන් මෙරටට ලඟාවන්නෙ දීර්ඝ පියාසැරියකින් පසුව. මේ පියැසැරිය නිමා කරන විට ඉතාමත් දුර්වල තත්වයෙන් ඔවුන් හිටියත් ඉක්මනින්ම නැවත යථා තත්වයට පත්වෙන්න ස්වාභාවික හැකියාව තියෙනවා. ඇල්ලුවම වෙන්නෙ stress response එකක් ඇතිවෙලා මරණයට පත්වෙන්න පවා හැකිවීම.  (මේ අවස්ථාවේ ඇල්ලුවේ සාධාරණ හේතුවකටද නැද්ද කියන්න මම දන්නෙ නෑ, සමහරවිට පක්ශියා තුවාල වෙලා ඉන්න ඇති.

(වැඩුනු ගැහැණු සහ පිරිමි සත්වයෙකුගෙ ඡායාරූපය අන්තර්ජාලයෙන් උපුටා ගන්නා ලද අතර ඉතිරි ඡායාරූප උපුටා ගැනීම ප්‍රවෘත්ති මූලාශ්‍ර වලින්)

#DOE

Link to Facebook post --->